Αν θα θέλαμε τώρα να αξιολογήσουμε την εικαστική πραγματικότητα των Βυζαντινών ευρύτερα, θα λέγαμε ότι αυτή είναι ένα ολοκληρωμένο σύστημα, μία γλώσσα, η ανάπτυξη της οποίας έγινε όχι στην βάση της υποκειμενικής έκφρασης κάποιων καλλιτεχνών, αλλά στην βάση της αίσθησης του ανθρώπου. Στην σταθερή αυτή και αναλλοίωτη βάση οι Βυζαντινοί ανακάλυψαν νόμους που έχουν διαχρονική αξία και μπορούν να έχουν λειτουργικότητα πάντοτε, εφόσον φυσικά αποδεχόμαστε το ευρύτερο πλαίσιο της σκέψης τους, που αφορά στην κοινωνία εικόνας και θεατή. Με τα δεδομένα λοιπόν αυτά δεν είναι, θεωρούμε, λάθος να πούμε ότι η καθ\' ημάς ζωγραφική μπορεί να είναι πάντα νέα και σύγχρονη, αφού στηρίζεται σε σταθερούς νόμους και κυρίως προάγει την αλήθεια της κοινωνίας κι όχι την ψευδαίσθηση της επικοινωνίας. Είναι τέχνη που χειραγωγεί τον άνθρωπο προς τον ρεαλισμό και τον κατευθύνει προς την αναζήτηση της μέθεξης στα πράγματα κι όχι προς την απόκτηση της κενής γνώσης της ιδέας.